อารยธรรมลุ่มน้ำสินธุ: คำตอบใหม่ของการล่มสลายจากภัยแล้งยาวนานนับศตวรรษ

ในดินแดนที่เป็นปากีสถานและอินเดียตอนเหนือในปัจจุบัน เมื่อกว่า 5,000 ปีก่อน เคยตั้งอยู่หนึ่งในอารยธรรมที่เจริญที่สุดของมนุษยชาติ “อารยธรรมลุ่มน้ำสินธุ” หรือที่รู้จักในชื่อ ฮารัปปา–โมเฮนโจดาโร่ เมืองเหล่านี้มีทั้งถนนตารางคมกริบ ระบบระบายน้ำในบ้านเรือน ร้านค้าครึกครื้น และช่างฝีมือที่สร้างสรรค์เครื่องปั้นดินเผา ตุ๊กตา ของเล่น และสินค้าส่งออกล้ำค่า

อารยธรรมโบราณที่เคยรุ่งเรืองทัดเทียมเมโสโปเตเมียและอียิปต์…กลับจางหายไปอย่างช้า ๆ ไม่พบร่องรอยสงครามขนาดใหญ่ ไม่พบหลักฐานการแย่งชิงอำนาจรุนแรง เหลือเพียงคำถาม: อะไรทำให้สังคมที่ก้าวหน้าขนาดนี้ล่มสลายได้

งานวิจัยล่าสุดอาจช่วยคลี่ปมปริศนานี้ได้ใกล้เคียงที่สุด

จุดเปลี่ยนลับที่ยาวนาน: เมื่อฝนหยุดตกและแม่น้ำเริ่มเปลี่ยนทิศ

งานวิจัยจากวารสาร Communications Earth & Environment โดยทีมนักวิทยาศาสตร์นานาชาติ ใช้ข้อมูลจากหินงอกหินย้อยในถ้ำอินเดีย ห้าทะเลสาบ และแบบจำลองภูมิอากาศย้อนหลัง เพื่อหาคำตอบว่าแท้จริงแล้วเกิดอะไรกับอารยธรรมลุ่มน้ำสินธุในช่วงปี 3000–1000 ก่อนคริสตกาล

ผลที่ได้คือภาพใหญ่ของ “การเปลี่ยนแปลงสภาพภูมิอากาศอย่างค่อยเป็นค่อยไป แต่ต่อเนื่องนานหลายศตวรรษ”

• ช่วงแรกของอารยธรรม (ราว 3000–2475 ปีก่อนคริสตกาล) มรสุมมีปริมาณมากกว่าปัจจุบัน

• น้ำหล่อเลี้ยงเมือง บ้านไร่นา และเส้นทางค้าขาย

• ผู้คนตั้งถิ่นฐานตามลำธารและพื้นที่อุดมสมบูรณ์

แต่เมื่อมหาสมุทรแปซิฟิกอุ่นขึ้น มรสุมเริ่มลดลง ฝนถดถอย อุณหภูมิสูงขึ้น

และนี่คือจุดเริ่มต้นของความเสื่อมถอย

ภัยแล้งไม่ใช่ครั้งเดียว แต่ยาวนานซ้ำซากถึง 4 ครั้ง

ทีมนักวิจัยระบุว่า อารยธรรมลุ่มน้ำสินธุไม่ได้ถูกรื้อถอนด้วยภัยเดียว แต่เผชิญ ภัยแล้งรุนแรง 4 ครั้ง ระหว่างปี 2425–1400 ก่อนคริสตกาล โดยแต่ละครั้งยาวนานกว่า 85 ปีขึ้นไป

ภัยแล้งครั้งที่ 3 รุนแรงที่สุด

• กินเวลาราว 164 ปี

• ปริมาณฝนลดลงเทียบเท่าร้อยละ 13

• ส่งผลกระทบต่อพื้นที่ทั้งภูมิภาค

ฝนที่ลดลง 10–20% และอุณหภูมิที่สูงขึ้น 0.5 องศาเซลเซียสอาจไม่ดูมากนักในมุมมองปัจจุบัน แต่สำหรับสังคมโบราณที่ต้องพึ่งพาน้ำเพื่อเพาะปลูกและค้าขาย นี่คือความเปลี่ยนแปลงที่สั่นสะเทือนเสาหลักทั้งระบบ

ผลที่ตามมาคือ

• แม่น้ำแคบและตื้นลง

• ทะเลสาบหดตัว

• ดินแห้งแล้ง

• การขนส่งทางน้ำเริ่มยากลำบาก

• การเพาะปลูกในพื้นที่ห่างน้ำแทบเป็นไปไม่ได้

นี่คือสาเหตุที่ทำให้ชุมชนต้องย้ายถิ่นฐานทีละน้อย เพื่อแก้ปัญหาเฉพาะหน้าที่เรื้อรังขึ้นเรื่อย ๆ

ผู้คนเคลื่อนย้าย ชุมชนกระจาย แล้วค่อย ๆ หายไปจากแผนที่

เส้นทางการอพยพของชาวฮารัปปาแสดงให้เห็นความพยายามในการปรับตัวอย่างต่อเนื่อง

ช่วงแรก ชุมชนย้ายไปใกล้ลำธารสายย่อย ต่อมา ค่อย ๆ เคลื่อนไปทางตะวันออก ใกล้แม่น้ำสินธุที่ยังมีน้ำหล่อเลี้ยงอยู่ เมืองบางแห่งถูกทิ้งร้าง บางแห่งกลายเป็นศูนย์กลางใหม่

นี่ไม่ใช่ “การล่มสลายทันที” แต่เป็น การหายไปโดยการกระจายตัวและเปลี่ยนรูปแบบสังคม คล้ายไฟที่ค่อย ๆ มอดลง แทนที่จะถูกพายุพัดดับในทันที

บทเรียนการอยู่รอด: ฮารัปปาไม่ได้พังเร็ว แต่สู้มานาน 2,000 ปี

แม้เผชิญภัยแล้งเป็นร้อย ๆ ปีต่อเนื่อง อารยธรรมลุ่มน้ำสินธุกลับยืนหยัดได้นานมากกว่าที่คิด

นักวิจัยพบว่า

• พวกเขาเปลี่ยนชนิดพืชให้เหมาะกับสภาพดิน

• กระจายแหล่งค้าขาย

• ย้ายเมืองตามความเปลี่ยนแปลงของน้ำ

• ปรับระบบชลประทานอย่างต่อเนื่อง

สิ่งนี้สะท้อนว่ามนุษย์มีความยืดหยุ่นสูงอย่างยิ่ง ท่ามกลางการเปลี่ยนแปลงของโลก

มุมมองใหม่ต่ออารยธรรมโบราณทั่วโลก

ผู้เชี่ยวชาญมองว่างานวิจัยนี้ช่วยเปิดประตูศึกษาความสัมพันธ์ระหว่าง “น้ำ, มรสุม, ภูมิอากาศ และอารยธรรม”

เรื่องราวของลุ่มน้ำสินธุอาจเป็นต้นแบบในการทำความเข้าใจอารยธรรมอื่นที่พึ่งพาแม่น้ำ เช่น

• เมโสโปเตเมีย

• อียิปต์

• จีนโบราณ

เพราะทุกแห่งล้วนถูกกำหนดโดยเส้นทางของน้ำและฝน

นักวิจัยเตือนว่า ความเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศในปัจจุบันอาจสะท้อนชะตากรรมบางอย่างจากอดีต
และถามคำถามสำคัญว่า เราพร้อมหรือยัง เมื่อภูมิอากาศไม่ใช่เพียงสิ่งแวดล้อม แต่เป็นปัจจัยชี้ชะตาของอารยธรรมเพราะอารยธรรมโบราณไม่ได้พังเพราะสงครามใหญ่ แต่เพราะความเปลี่ยนแปลงเล็ก ๆ ที่สะสมยาวนานจนถึงจุดที่ไม่อาจทนได้

อ้างอิง https://www.msn.com/en-us/news/world/ar-AA1RhqRG