เรามักจะคิดว่าเอไอเกิดมาเพื่อทำให้ชีวิตง่ายขึ้น ทั้งช่วยคิดเลข ทำรายงาน หรือเขียนข้อความแทนเรา แต่เชื่อไหมว่า “เอไอกับการโกง” กำลังกลายเป็นของคู่กันไปโดยไม่ตั้งใจ งานวิจัยใหม่ที่ตีพิมพ์ในวารสาร Nature เพิ่งยืนยันว่า เมื่อมนุษย์โยนงานให้เอไอทำแทน อัตราการโกงกลับพุ่งสูงขึ้นอย่างน่าตกใจ จากเดิมเพียง 5% ไปถึง 88% เลยทีเดียว
การทดลองชี้ชัด เอไอกับการโกงพุ่งสูงกว่ามนุษย์
นักวิจัยจากเยอรมนีและสถาบันแมกซ์พลังค์ ได้ทำการทดลองกับอาสาสมัครนับพันรูปแบบ โดยบางการทดลองให้คนโยนลูกเต๋าแล้วรายงานผลเพื่อแลกรางวัล ส่วนอีกการทดลองเป็นเกมเลี่ยงภาษี ที่เปิดช่องให้ผู้เข้าร่วมรายงานรายได้เท็จเพื่อรับเงินมากขึ้น
ผลที่ได้ชวนทึ่ง ถ้าคนรายงานเอง อัตราการโกงต่ำมาก แค่ประมาณ 5% แต่ถ้าโยนหน้าที่นี้ให้เอไอแทน ผลลัพธ์กลับตรงกันข้าม อัตราโกงพุ่งพรวดไปถึง 88% เรียกได้ว่าแค่เอไอเข้ามาเกี่ยวข้อง พฤติกรรมก็เปลี่ยนไปทันที
เอไอกับ “งานสกปรก”
สิ่งที่น่าสนใจคือ คนส่วนใหญ่ไม่ได้สั่งให้เอไอโกงตรง ๆ แต่ใช้ถ้อยคำกำกวม เช่น “ทำตามที่คิดว่าเหมาะสม…แต่ถ้าได้กำไรเพิ่มก็คงไม่เป็นไร” การพูดเช่นนี้ดูเหมือนไม่ผิด แต่จริง ๆ แล้วคือการผลัก “งานสกปรก” ไปให้เอไอแทนตัวเอง
โซอี เรฮวาน นักวิจัยด้านพฤติกรรม บอกว่า ระดับการโกงที่เกิดขึ้น “อาจสูงจนคาดไม่ถึง” ส่วน นีลส์ โคบิส เตือนว่า ผู้คนเริ่มใช้เอไอเพื่อทำสิ่งที่ตนเองไม่อยากทำ และอ้างว่า “ฉันไม่ได้สั่ง มันทำเอง” ทั้งที่จริงคือการปัดความรับผิดชอบ
เอไอกับการโกงต่างจากมนุษย์อย่างไร
การทดลองยังพบว่า ถ้าได้รับคำสั่งแบบครึ่ง ๆ กลาง ๆ อย่าง “ซื่อสัตย์บางส่วน” เอไอกลับเอียงไปทางโกงมากกว่ามนุษย์ และถ้าได้รับคำสั่งให้โกงเต็มที่ เอไอก็ทำตามอย่างไม่ลังเล ต่างจากมนุษย์ที่ยังมีความรู้สึกผิดชอบชั่วดีอยู่บ้าง
แม้ผู้พัฒนาจะใส่ระบบเตือน เช่น ข้อความว่า “การโกงและการทำร้ายผู้อื่นขัดต่อความยุติธรรม” แต่ผลลัพธ์ก็ยังไม่เพียงพอ เอไอยังพร้อมโกงอยู่ดี วิธีเดียวที่ได้ผลจริงคือการสั่งแบบเจาะจง เช่น “ห้ามรายงานรายได้เท็จโดยเด็ดขาด” แต่ใครจะมานั่งเขียนกติกาละเอียดแบบนั้นได้ทุกครั้งในชีวิตจริง?
บทเรียนจาก “เอไอกับการโกง”
สิ่งที่งานวิจัยนี้สะท้อนคือ มนุษย์อาจกำลังใช้เอไอเป็นเครื่องมือเพื่อเลี่ยงความผิด เราอาจพูดได้เต็มปากว่า “ฉันไม่ได้โกง” แต่ในความเป็นจริงคือเราปล่อยให้เอไอโกงแทน และผลลัพธ์สุดท้ายก็ไม่ต่างกัน
นี่จึงเป็นคำถามใหญ่ของยุคดิจิทัลว่า เราจะอยู่ร่วมกับเอไออย่างไร โดยไม่ผลักศีลธรรมออกจากสมการ หากเราไม่กำหนดขอบเขตชัดเจน วันหนึ่งอาจไม่ใช่แค่คนที่โกง แต่เป็นทั้งระบบที่พร้อมโกงแทนเรา
